Cần sửa đổi Nghị định 84

Những “lỗ hổng”

Ngày 3/1, Bộ Công Thương vừa có Văn bản 120/BC-BCT báo cáo Thủ tướng Chính phủ đề xuất hướng sửa đổi Nghị định 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 nhằm điều hành linh hoạt và tăng cường quản lý đối với hệ thống kinh doanh xăng dầu. Trong đó, Bộ Công Thương đã chỉ ra và đề xuất một số quy định cần được nghiên cứu để bổ sung, sửa đổi. Ngay như quy định được phép thuê cầu cảng, kho chứa, phương tiện vận tải giữa các DN dẫn đến không khuyến khích và không lựa chọn được các DN có năng lực thực sự đầu tư vào cơ sở hạ tầng, tham gia thị trường.

Một quy định được cho là “lỏng lẻo”, đó là việc hiện có khoảng hơn 300 tổng đại lý nhưng phần lớn các đơn vị này lại đi thuê lại cơ sở vật chất của chính DN kinh doanh nhập khẩu xăng dầu đầu mối. Việc này dẫn đến thiếu minh bạch, dễ bị lợi dụng để găm hàng, mỗi lần điều chỉnh giá. Ngay việc không quy định cụ thể cơ quan quản lý nào chịu trách nhiệm quản lý các điều kiện đối với tổng đại lý, đại lý cũng gây khó khăn cho việc quản lý nguồn cung cũng như chất lượng xăng dầu.

Bên cạnh đó, theo đánh giá, công thức tính giá cơ sở hiện được tính bình quân phù hợp với số ngày dự trữ lưu thông 30 ngày nhưng xét về yếu tố thị trường thì lại không phản ánh đúng, sát với biến động giá hằng ngày của thị trường thế giới. Một số yếu tố trong giá cơ sở đã thay đổi như dẫn đến sự thay đổi trật tự một số yếu tố cấu thành giá.

Việc tồn tại hai tỉ giá khi hạch toán xăng dầu (tỉ giá liên ngân hàng để tính thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và tỉ giá bán của ngân hàng thương mại) cũng là vấn đề gây khó khăn cho doanh nghiệp. Đặc biệt, việc quy định thời gian giữa hai lần điều chỉnh tăng, giảm giá liên tiếp tối thiểu là 10 ngày là chưa linh hoạt trong điều kiện giá thế giới diễn biến phức tạp.

“Để đạt hiệu quả kinh doanh cao nhất, DN đầu mối thường có xu hướng chọn phương án cố định ngày điều chỉnh giá là 10 ngày/lần. Điều này được lặp đi lặp lại dễ khiến đối tượng kinh doanh xăng dầu lợi dụng để đầu cơ, trục lợi, gây xáo trộn thị trường” - Bộ Công Thương nhận xét.

Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng kiến nghị về việc cần tách bạch lợi nhuận định mức ra khỏi giá cơ sở, đồng thời nên cho phép điều chỉnh giá ngay khi giá cơ sở tăng 3%, 5% hay 7% (thay vì mức 7%, 12% và trên 12% như hiện nay). Bên cạnh đó, định mức về thù lao, hoa hồng cho đại lý, tổng đại lý, Bộ Công Thương cũng đề xuất phải quy định ngay trong nghị định theo hướng chặt chẽ, rõ ràng

Không thể “buông” việc định giá

Thị trường xăng dầu “tăng giá nhanh, chậm giảm giá” đã bộc lộ nhiều bất ổn. Tăng giá, hoa hồng thấp, lỗ rồi lại tăng giá, lại lỗ, đó là một vòng luẩn quẩn mà việc điều hành giá xăng dầu đang vấp phải khi giao quyền định giá cho doanh nghiệp. Hướng tháo gỡ vòng luẩn quẩn này cho thấy cần nhanh chóng sửa đổi Nghị định 84/NĐ-CP về điều hành giá xăng dầu theo cơ chế thị trường. Khi nghị định này còn nhiều bất cập và chậm được sửa đổi thì không nên để doanh nghiệp độc quyền định giá mặt hàng chiến lược quan trọng như xăng dầu.

Thực tế với Nghị định 84, doanh nghiệp không được toàn quyền định giá xăng dầu bán lẻ. Theo quy định, định giá xăng dầu sẽ được chia thành ba bước: cụ thể, giá cơ sở tăng 0-7% DN được tự quyết định giá bán; tăng 7-12%, Nhà nước sẽ tham gia một phần trong việc điều chỉnh giá; tăng trên 12%, Nhà nước tham gia định đoạt.

Theo đề xuất mới đây gửi Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương cho rằng cần thu hẹp biên độ tăng giảm giá tương ứng xuống mức biến động 3%, 5% và 7% để không tăng giá sốc. Bộ này cũng lần đầu tiên đề xuất phương án khác là quy định con số cụ thể (tuyệt đối), khi giá cơ sở và giá hiện hành trong nước chênh 500 đồng/lít, DN được tự quyết định giá bán lẻ, nếu mức chênh 500-1.000 đồng/lít thì DN được quyết định giá bán kết hợp với sử dụng quỹ bình ổn. Liên bộ Tài chính - Công Thương chỉ can thiệp khi mức chênh lệch giữa giá bán lẻ và giá cơ sở cao hơn 1.000 đồng/lít.

Tuy nhiên, cơ chế định giá như vậy là hoàn toàn chủ quan, không phù hợp với nguyên tắc quản lý giá trong cơ chế thị trường. Hiện thị trường xăng dầu ở nước ta mới được xác lập nhưng chưa có sự cạnh tranh, bởi thị phần của Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) vẫn còn chiếm 48%.

Về kiểm soát các doanh nghiệp độc quyền, nghị quyết lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã đưa ra giải pháp: “Đối với doanh nghiệp Nhà nước hoạt động trong lĩnh vực độc quyền, cần quy định kiểm soát giá, điều tiết lợi nhuận và cần tổ chức một số doanh nghiệp Nhà nước cùng cạnh tranh”. Trong pháp lệnh giá năm 2002, cũng như Luật Giá vừa được Quốc hội thông qua, tại Điều 19 đã chỉ rõ: “Nhà nước định giá đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền”.

Về định giá từ ngày 1/10/2009, khi Nghị định 84 có hiệu lực đến nay, cơ bản là hoạt động định giá vẫn là do Nhà nước điều tiết (40 tháng), doanh nghiệp chỉ có 2 tháng. Tuy nhiên, việc định giá của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu vẫn chưa được đảm bảo khách quan. Điều này được thấy rõ thời gian vừa qua khi giá xăng dầu thế giới vừa tăng nhẹ, trong thời gian quy định, các doanh xăng dầu ngay lập tức kêu lỗ và kiến nghị tăng giá. Khi giá xăng dầu thế giới giảm liên tục và giảm sâu, các doanh xăng dầu đã không giảm giá kịp thời, chỉ giảm giá trước áp lực của công luận và các cơ quan chức năng, nhưng việc giảm giá chỉ nhỏ giọt.

Do vậy, khó có thể giao quyền quyết định giá hoàn toàn thị trường xăng dầu cho doanh nghiệp dù trong biên độ nhỏ bởi lợi dụng biên độ này doanh nghiệp sẽ xé nhỏ ra để tăng giá. Nếu còn tình trạng một doanh nghiệp áp đảo thị phần thì Nhà nước phải là đối tượng đứng ra can thiệp và định giá. Bởi chỉ có Nhà nước mới đảm bảo được nguyên tắc hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Việc Nhà nước định giá sản phẩm độc quyền này là thực hiện đúng nguyên tắc quản lý giá trong cơ chế thị trường và đảm bảo quyền lợi của ba đối tượng tham gia, trong đó, quan trọng nhất là người tiêu dùng.

Nhã Anh