Người Kurds giữa muôn trùng bủa vây

Năng lượng Mới số 366

Kobani giữa 3 cửa tử

Gần một tháng qua thành phố Kobani ở Syria chịu sự tấn công dữ dội của nhóm IS. Tính đến nay, IS đã vây hãm 3 hướng của thành phố này. Còn mỗi phía bắc của Kobani, tiếp giáp Thổ Nhĩ Kỳ, là chưa bị IS bao vây. Nhưng cửa thoát thân này chỉ là “van một chiều”. Có nghĩa là chính quyền Ankara chỉ cho phép người Kurds ở Kobani chạy qua biên giới lánh nạn chứ không cho các tình nguyện viên người Kurds ở Thổ Nhĩ Kỳ đi sang Kobani chiến đấu chống lại IS.

Lý do là vì chính quyền Ankara chả vội gì phải cứu người Kurds ở Syria. Theo Ankara, cứu người Kurds chẳng khác nào “nuôi ong tay áo”. Kurds là một dân tộc không tổ quốc đông nhất thế giới với khoảng 35 triệu người, hầu hết sinh sống tại Trung Đông, số còn lại rải rác lưu vong ở nhiều quốc gia trên toàn cầu.

Dân Kurds tập trung trong một vùng diện tích khoảng gần 400.000km², được gọi là Kurdistan, với 65.000km² trên lãnh thổ Iraq, 190.000km² ở Thổ Nhĩ Kỳ, 125.000km² ở Iran, 12.000km² ở Syria, còn lại ở các nước như Armenia, Azerbaijan...

Kurdistan có quy chế bán tự trị trong Iraq nhưng chưa phải ở các quốc gia khác và từ lâu người Kurds đã tranh đấu vũ trang cho điều này và mục tiêu tối hậu của họ là hình thành một quốc gia độc lập.

Các nữ chiến binh người Kurds ở Iraq

Năm 2011, dân chúng Syria nổi dậy theo kiểu phong trào cách mạng Mùa xuân Arập chống Tổng thống Bashar al-Assad. Nhưng cuộc nội chiến Syria tiếp theo đó đi tới những diễn biến hết sức phức tạp, không nên hiểu chỉ đơn giản là một cuộc đấu tranh vì tự do dân chủ, mà bao gồm nhiều yếu tố tôn giáo, chủng tộc, phe phái chính trị đặc thù của khu vực Trung Đông.

Dân Kurds sống ở miền Bắc Syria đóng một vai trò quan trọng trong cuộc nội chiến, họ đứng về phía các phe phái vũ trang nổi dậy, đánh chiếm các thị xã, làng mạc và dựng cờ của đảng PYD (Liên hiệp Dân chủ), một đảng chính trị của dân Kurds.

Một số nhà phân tích cho rằng, Tổng thống Bashar al-Assad có ý chấp nhận tình trạng ấy như một biện pháp trả đũa Thổ Nhĩ Kỳ vì vùng này nằm sát biên giới và dân Kurds nổi dậy trong nước Thổ từ trước vẫn bị đàn áp quyết liệt.

Vì tức giận, Thủ tướng Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tán thành việc lật đổ Al-Assad và hỗ trợ lực lượng nổi dậy FSA (Quân đội Syria Tự do) được phương Tây ủng hộ. Nhưng rồi qua 3 năm nội chiến, lực lượng FSA suy yếu dần trước sức tấn công của quân đội chính quyền Al-Assad, trong khi những nhóm Hồi giáo quá khích Mặt trận Al Nusra, một bộ phận của al-Qaeda và Nhà nước Hồi giáo IS lại nổi lên lớn mạnh. Từ tháng 6 vừa qua IS mở cuộc tổng tấn công quy mô đánh chiếm được nhiều vùng ở Syria và Iraq, đồng thời gây nên sự đe dọa sống còn cho dân Kurds vì sự kỳ thị đối với những chủng tộc bị coi là đi ngược lập trường tôn giáo cực đoan của họ.

Cơ hội “vàng” cho người Kurds

Chính sách của Thổ Nhĩ Kỳ đối với Syria và dân Kurds có ảnh hưởng lớn trong tình hình tranh chấp quyết liệt ở Trung Đông. Thủ tướng Erdogan, bây giờ là Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ, muốn Tổng thống Al-Assad phải ra đi nhưng sự kiện ông này vẫn tồn tại đã làm lệch lạc những tính toán của Thổ. Các nước NATO, trong đó Mỹ nắm vai trò quyết định chính, phần nào đồng ý với Nga rằng một nước Syria không có chính quyền sẽ là môi trường thuận lợi cho sự phát triển của những tổ chức Hồi giáo quá khích và khủng bố. Vì vậy, năm ngoái Mỹ đã hủy bỏ kế hoạch can thiệp quân sự vào Syria, thay vào đó chấp thuận để Syria giao nộp phá hủy hết vũ khí hóa học và giải quyết vấn đề chính trị bằng đường lối ngoại giao với áp lực quân sự.

Khi Tổng thống Obama mở chiến dịch không quân đánh IS, Thổ Nhĩ Kỳ tỏ ra lưỡng lự trong sự tham gia. Là thành viên Hồi giáo duy nhất trong NATO, Thổ có những điều kiện tế nhị nhất định trong sự đối đầu với IS. Giống như nhiều nước Trung Đông khác, Thổ Nhĩ Kỳ do dự khi phải chống lại một phe phái cùng là Hồi giáo Sunni dù rằng các hoạt động khủng bố cũng là nguy cơ cho chính mình. Thổ Nhĩ Kỳ cũng lo ngại rằng chống IS là giúp cho al-Assad tồn tại và “chiến lược chống IS sẽ không thể thành công nếu không tập trung vào mục tiêu thay đổi chế độ Syria”.

Mặt khác, Thổ Nhĩ Kỳ không muốn chấp nhận sự hiện diện của một khu vực dân Kurds tự trị ở Syria ngay cạnh biên giới, sẽ có tác động xấu đối với dân Kurds ở Thổ mà phong trào kháng chiến PKK đã 30 năm chiến đấu đòi tự trị trong lãnh thổ của mình. Điều ấy thể hiện trong cuộc chiến tại Kobani, thành phố do các lực lượng dân Kurds kiểm soát ở Syria từ 2012, đang bị IS tấn công vây hãm và chắc chắn đã thất thủ nếu không có sự can thiệp oanh kích của máy bay Mỹ. Thổ Nhĩ Kỳ triển khai quân đội và xe tăng đến biên giới nhưng chỉ đứng quan sát mà không trợ giúp can thiệp vào cuộc chiến.

Mới đây Tổng thống Massoud Barzani của lãnh thổ tự trị Kurdistan ở Iraq, công khai tuyên bố sẽ vận động tiến tới thành lập một quốc gia độc lập cho dân Kurds. Tiếp đó, chiến binh Hồi giáo IS tấn công đánh chiếm nhiều vùng ở Iraq. Lực lượng dân quân của dân Kurds đã kháng cự quyết liệt đẩy lui được IS tại nhiều nơi và còn chiếm lại được thành phố  Kirkuk và vùng phụ cận mà quân đội Iraq đã tháo lui. Kurdistan và Iraq từ năm 2003 đã tranh chấp gay gắt về sự phân chia quyền lợi ở khu vực mỏ dầu lửa Kirkut, đồng thời về quy chế của Kurdistan trong liên bang Iraq.

Tuy vẫn không đồng ý cho dân Kurds tự trị ở Syria hay trong nước mình, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ gần đây lại tỏ ra ủng hộ Kurdistan tự trị ở Iraq. Do đó, mặc dù bị đe dọa nguy hiểm vì IS, cuộc chiến tranh ở Iraq hiện nay lại chính là cơ hội bằng vàng cho dân Kurds gia tăng quyền hạn và tiến tới thành một quốc gia độc lập.

Duy Hưng